Εισαγωγή
Με την κάτωθι εργασία έχουμε σκοπό να παρουσιάσουμε το θέμα των ανθρωπιστικών επεμβάσεων και το κατά πόσο αυτές είναι δίκαιες ή όχι.
Στην αρχή θα αναφερθούμε στα ανθρώπινα δικαιώματα και το πώς γίνεται η καταπάτηση αυτών.
Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε ερωτήματα όπως το ποιος δικαιούται να παρέμβει, σε ποιες περιπτώσεις, με ποια μέσα, το εάν είναι ηθικά και νομικά δίκαιη μία ανθρωπιστική επέμβαση ή όχι, τις αρνητικές επιπτώσεις που υπάρχουν σε μία ανθρωπιστική επέμβαση κτλ.
Τέλος, θα αναφερθούμε σε κάποιες ανθρωπιστικές επεμβάσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια και θα προσπαθήσουμε να τις κρίνουμε.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα
Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι τα ίδια σε κάθε κράτος, αλλά όχι μόνο, είναι διαφορετικά και σε κάθε άνθρωπο και διαφορετικά σε κάθε (νομική) σχολή σκέψης. Έτσι, υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν ότι δικαίωμα είναι η εξουσία που παρέχει η έννομη τάξη στο πρόσωπο, δηλαδή υπεύθυνος για το αν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα ή όχι είναι η εκάστοτε εξουσία και μόνο. Υπάρχει και η άλλη άποψη που υποστηρίζει ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου δεν «χαρίζονται» από καμία εξουσία, αλλά υπάρχουν σε κάθε άνθρωπο από τη γέννηση του. Προσωπικά πιστεύω ότι η δεύτερη άποψη είναι η σωστή.
Όπως ανέφερα πιο πάνω τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι διαφορετικά σε κάθε άνθρωπο. Διαφορετικά και περισσότερα δικαιώματα έχει ένας άνθρωπος που είχε την τύχη να γεννηθεί και να ζήσει στις Σκανδιναβικές χώρες και λιγότερα και λιγότερο διασφαλισμένα έχει ένας άνθρωπος που ήταν λιγότερο τυχερός και γεννήθηκε και ζει ας πούμε στο Ιράκ που δεν είναι μια φιλελεύθερη δημοκρατία όπως π.χ. οι Σκανδιναβικές.
Σύμφωνα με την Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, που συνέταξε ο Ο.Η.Ε. το 1948, όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα στη ζωή και την ελευθερία (πρωτίστως), και σε μία σειρά από άλλα σημαντικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στην τροφή, τη στέγη, την εκπαίδευση, την περίθαλψη κτλ. Φυσικά και στην ασφάλεια. Το δικαίωμα στην ασφάλεια είναι ευθύνη του κράτους να το εφαρμόζει δίκαια σε όλους τους πολίτες. Σε διεθνές επίπεδο το ρόλο αυτό θα πρέπει να έχει ο Ο.Η.Ε.
Ως άμεση συνέπεια αυτού του δικαιώματος είναι το «δικαίωμα» στην ανθρωπιστική επέμβαση, δηλαδή στη στρατιωτική δράση ώστε να εξασφαλιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό ισχύει μόνο στην περίπτωση που ένα κράτος δεν μπορεί να εξασφαλίσει στους πολίτες του ασφάλεια στους πολίτες του. Αυτό το «δικαίωμα» «δημιουργήθηκε» ύστερα από το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και ύστερα από το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, έχοντας ως σκοπό να μην ξαναγίνει τέτοια μεγάλη σφαγή σε κανέναν.
Όμως, απ’ αυτά που παρακολουθούμε τα χρόνια μετά το 1948 είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοσθούν όλα αυτά.
Ποιος δικαιούται να παρέμβει;
Στο ερώτημα αυτό η απάντηση μοιάζει εξαρχής εύκολη. Δικαιούται να παρέμβει ένας οργανισμός ο οποίος έχει τα περισσότερα κράτη-μέλη διεθνώς και ο οποίος έχει ως σκοπό την ειρήνη. Αυτός ο οργανισμός υπάρχει τα τελευταία 60 χρόνια και είναι ο Ο.Η.Ε.
Ο Ο.Η.Ε. πράγματι έχει το δικαίωμα να παρέμβει σε περιοχές όπου διαπράττονται γενοκτονίες, μαζικές σφαγές πληθυσμών, μαζικές εκτοπίσεις πληθυσμών, εμφύλιοι πόλεμοι κλπ. Γενικά, ο Ο.Η.Ε., έχει το δικαίωμα να επεμβαίνει όπου και όταν διαπράττονται εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Το μόνο που απαιτείται για να επέμβει ο Ο.Η.Ε. είναι να το αποφασίσει ομόφωνα το Συμβούλιο Ασφάλειας του Ο.Η.Ε. (όπως συνέβη στον πρώτο πόλεμο του κόλπου το 1991).
Εφόσον διαπράττονται εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, θα πρέπει αυτοί που τα προξένησαν, να δικάζονται σε ένα Διεθνές Δικαστήριο, όπως αυτό της Χάγης, εάν καταφέρουν να πετύχουν τη σύλληψη ή την έκδοση τους στο Διεθνές Δικαστήριο.
Ακόμη, κατά τη γνώμη μου, αρκετές συμμαχίες κρατών, που έχουν ως σκοπό την ειρήνη και τη δημοκρατία, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση π.χ., θα μπορούσαν να επέμβουν-εντός των ορίων της-σε περίπτωση που κάποιο κράτος-μέλος παραβιάζει με τον ποιο βάναυσο τρόπο τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό θα μπορούσε να ισχύει μόνο σε συμμαχίες όπως η Ε.Ε. και σε ουδεμία περίπτωση σε στρατιωτικές συμμαχίες όπως το Ν.Α.Τ.Ο. ή το Σύμφωνο της Βαρσοβίας παλαιότερα (και αυτό γιατί τέτοιες στρατιωτικές συμμαχίες μας έχουν δείξει ότι δεν αποσκοπούν στην ειρήνη και τη δημοκρατία, αλλά στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των αρχηγικών κρατών των συμμαχιών αυτών).
Υπάρχει και η άποψη όμως που λέει ότι η ίδια η υπερδύναμη από μόνη της θα έπρεπε να παρεμβαίνει στρατιωτικά από μόνης της όπου χρειάζεται, όπως παράδειγμα στο Νταρφούρ. Όμως στο Νταρφούρ μπορεί και θα έπρεπε να επέμβει ο ίδιος ο Ο.Η.Ε. (εφόσον όμως δεν επεμβαίνει, αυτό δίνει ένα επιπλέον επιχείρημα σ’ αυτούς που υποστηρίζουν ότι οι Η.Π.Α. αφού είναι πλέον η μοναδική υπερδύναμη έχει και δικαίωμα να επεμβαίνει εφόσον το κρίνει σκόπιμο). Αυτή η άποψη με βρίσκει κατηγορηματικά αντίθετο (και όχι μόνο εμπειρικά) καθώς σ’ αυτήν την περίπτωση ο Ο.Η.Ε. δεν θα είχε λόγω ύπαρξης.
Σε ποιες περιπτώσεις δικαιούται να παρέμβει και με ποια μέσα; Δικαιολογείται ηθικά-νομικά;
Σύμφωνα με το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών «απαγορεύεται η απειλή ή χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οιουδήποτε κράτους» (άρθρο 2) και αναγνωρίζεται παράλληλα το δικαίωμα της άμυνας σε ένοπλη επίθεση για όλα τα κράτη, είτε δρουν ατομικά είτε συλλογικά (άρθρο 51). Επίσης, ο Χάρτης παρέχει στο Συμβούλιο Ασφαλείας το δικαίωμα να εξουσιοδοτήσει τη χρήση βίας σε περιπτώσεις απειλής της «διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας».
Οι περιπτώσεις, κατά τη γνώμη μου, που πρωτίστως ο Ο.Η.Ε. δικαιούται να παρέμβει, είναι οι περιπτώσεις όπου τελούνται εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, δηλαδή μαζικές σφαγές, γενοκτονίες, εθνοκαθάρσεις, εμφύλιοι πόλεμοι, γενικά οπουδήποτε δολοφονούνται ή διώκονται μαζικά άνθρωποι, δηλαδή, σε περιπτώσεις βάρβαρων και αιμοσταγών καθεστώτων.
Άλλη περίπτωση όπου ο Ο.Η.Ε. έχει το δικαίωμα να επέμβει, είναι όταν υπάρχει ένοπλη σύρραξη μεταξύ δύο κρατών, ανεξάρτητα με το ποιο κράτος επιτέθηκε πρώτα ή με το ποιο κράτος έχει «δίκιο», ηθικά ή νομικά. Αυτό θα το αποφασίζει η διεθνής κοινότητα, σύμφωνα και το καταστατικό του Ο.Η.Ε.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, τα μέσα με τα οποία δικαιούται να παρέμβει ο Ο.Η.Ε. είναι στρατιωτικά, δηλαδή με τη μορφή στρατιωτικής επέμβασης. Δυστυχώς, για να έχει αποτέλεσμα η επέμβαση πρέπει να γίνει με τη βία, καθώς είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπισθεί η βία (σε περιπτώσεις όπως αυτές που ανέφερα προηγουμένως) χωρίς τη χρήση βίας-ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
Σε περιπτώσεις όπου παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά δεν λαμβάνουν χώρα μαζικές δολοφονίες ή μαζικές εκτοπίσεις πολιτών, αλλά στερούνται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως τα πολιτικά, δεν θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να γίνεται ανθρωπιστική επέμβαση με τη μορφή βίας. Στις περιπτώσεις αυτές η διεθνής κοινότητα μπορεί να αντιδράσει με άλλες μορφές, όπως με το εμπάργκο κατά της χώρας αυτής.
Ακόμη, σε περιπτώσεις όπου καταπατούνται δικαιώματα όπως της εκπαίδευσης ή δικαιώματα όπως π.χ. των γυναικών σε κοινωνίες παραδοσιακές όπως οι μουσουλμανικές, δεν θα πρέπει να γίνεται και σ’ αυτές τις περιπτώσεις βίαιη ανθρωπιστική επέμβαση, αλλά θα πρέπει να δραστηριοποιείται η διεθνής κοινότητα και να ασκούνται πιέσεις στις κυβερνήσεις των χωρών αυτών, έτσι ώστε να αλλάξει η κατάσταση αυτή. Εάν δεν μπορεί να αλλάξει η κατάσταση στα κράτη αυτά, τότε πιέσεις, όπως το μποϋκοτάζ προϊόντων των χωρών αυτών θα ήταν μία λύση και μετέπειτα ίσως το εμπάργκο από τη διεθνή κοινότητα.
Μία ακόμη περίπτωση κατά την οποία αρκετοί υποστηρίζουν ότι θα έπρεπε να γίνεται ανθρωπιστική επέμβαση είναι και στην περίπτωση λιμού και υποσιτισμού αλλά και στην περίπτωση επιδημίας και μεγάλων φυσικών καταστροφών, όπως συμβαίνει σε πολλά κράτη του τρίτου κόσμου. Ειδικότερα σε περιπτώσεις λιμού, όταν αυτοί δημιουργούνται τεχνηέντως, όπως στην περίπτωση της Σομαλίας το 1990, τότε θα πρέπει να γίνονται ανθρωπιστικές επεμβάσεις, μιας και τα θύματα από λιμό μπορεί να είναι και περισσότερα από κάποια σφαγή, αλλά όχι μόνο, καθώς όταν γίνεται τεχνηέντως ο λιμός, δεν έχει και μεγάλη διαφορά από τις μαζικές δολοφονίες και σφαγές.
Αλλά μήπως και στις περιπτώσεις επιδημιών ή καταστροφών δεν θα έπρεπε να επέμβει η Διεθνής Κοινότητα (όπου πεθαίνουν πάρα πολύ μεγάλος αριθμός ανθρώπων); Φυσικά και θα έπρεπε, πράγμα το οποίο συμβαίνει από πολλές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε περιοχές όπου πλήττονται από τέτοια φαινόμενα και πολλοί άνθρωποι συμβάλλουν οικονομικά ώστε να σταματήσουν να πλήττονται οι άνθρωποι αυτοί από τέτοια φαινόμενα.
Στο ερώτημα εάν δικαιούνται να επέμβουν ηθικά ή νομικά, νομίζω ότι νομικά είναι νόμιμη η επέμβαση, εφόσον τα κράτη αποδέχονται το καταστατικό του Ο.Η.Ε. και είναι μέλη, τότε θα πρέπει να δέχονται και τις νόμιμες αποφάσεις του. Όσον αφορά το ηθικό κομμάτι, νομίζω ότι ο καθένας από εμάς πρέπει να αντιδράσει όταν γνωρίζει ότι κάπου γίνονται εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Ειδεμή, έχει και αυτός ηθική ευθύνη σ’ αυτό που συμβαίνει.
Δυσκολίες στην εφαρμογή των ανθρωπιστικών επεμβάσεων
Όπως έχουμε δει τα τελευταία χρόνια, οι ανθρωπιστικές επεμβάσεις έχουν πολλές δυσκολίες στην εφαρμογή τους. Αυτό το συμπέρασμα το βγάζουμε από το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές σφαγές αμάχων πληθυσμών και επιθέσεις εναντίον ανεξάρτητων κρατών, από τις οποίες τις περισσότερες φορές δεν έχει γίνει τίποτα γι’ αυτό, αντίθετα σε πολλές περιπτώσεις οι σφαγές συνεχίζονται.
Ένας από τους λόγους που κάνουν δύσκολη μία ανθρωπιστική επέμβαση, είναι η νομοθεσία του Ο.Η.Ε. για να επιτρέψει την ανθρωπιστική επέμβαση. Σύμφωνα με αυτήν, απαιτείται ομοφωνία από τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, πράγμα που είναι δύσκολο αφού είναι δύσκολο να έλθουν σε συμφωνία τα μόνιμα μέλη του (Η.Π.Α., Ρωσία, Κίνα, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία). Αυτό είναι ένα σοβαρό επιχείρημα όσων δεν συμφωνούν με τη ύπαρξη του Σ.Α. και του ίδιου του Ο.Η.Ε., δηλαδή η δυσλειτουργία του και η δυσκολία λήψης ομόφωνων αποφάσεων. Όμως το πρόβλημα αυτό θα μπορούσε να λυθεί (ή καλύτερα να αντιμετωπιστεί η δυσλειτουργία με τι θέσπιση αντί της ομοφωνίας της απόφασης της πλειοψηφίας π.χ. ¾ ή 2/3).
Επίσης, άλλος λόγος που κάνει την λειτουργία των Η.Ε. δύσκολή, είναι το γεγονός ότι χώρες που είναι μόνιμα μέλη του Σ.Α. του Ο.Η.Ε., οι ίδιες κάνουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Κίνα, Ρωσία, Η.Π.Α. στο Γκουαντάναμο αλλά και σε άλλες περιοχές σε όλο τον κόσμο). Αυτό που κάνουν οι χώρες αυτές υποβαθμίζει και υπονομεύει το ρόλο του Ο.Η.Ε.
Ακόμη, το γεγονός ότι χώρες όπως οι Η.Π.Α. (σε πολλά μέρη του κόσμου) και η Ρωσία (Τσετσενία) διεξάγουν πολέμους (ή ανθρωπιστικές επεμβάσεις) χωρίς την έγκριση του Σ.Α. (για την ακρίβεια χωρίς να θέσουν καν το θέμα) μας δείχνει ότι αυτές οι χώρες υπονομεύουν τον Ο.Η.Ε.
Άλλες φορές οι χώρες-μέλη του Σ.Α. δεν επιθυμούν να νομιμοποιήσουν μία ανθρωπιστική επέμβαση λόγω των πολιτικοοικονομικών συμφερόντων που μπορεί να έχουν με κάποια χώρα (π.χ. Γαλλία-Ιράκ με το καθεστώς του Σαντάμ) ή λόγω ότι κάποια χώρα μπορεί να ανήκει στη σφαίρα επιρροής της (Ρωσία-Πρώην Γιουγκοσλαβία).
Επιπροσθέτως, δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι η μεγάλη υπερδύναμη αυτή τη στιγμή, οι Η.Π.Α., ο στόχος τους είναι να μην υφίσταται ο Ο.Η.Ε. (για να μπορεί να δρα ελεύθερα στην ιμπεριαλιστική εξωτερική πολιτική της).
Με όσα αναφέραμε παραπάνω, ότι χώρες όπως οι Η.Π.Α., η Ρωσία και η Κίνα-που είναι οι τρεις μεγαλύτερες στρατιωτικές δυνάμεις παγκοσμίως- παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, διεξάγουν πολέμους εναντίον άλλων κρατών και γενικότερα τηρούν όλες τις προϋποθέσεις ώστε να γίνει μία ανθρωπιστική επέμβαση εναντίον των κρατών αυτών σε μέτωπα τα όποια έχουν ανοιχτά, τότε γιατί δεν γίνεται αυτό; Γιατί πολύ απλά αυτές οι τρεις χώρες είναι υπερδυνάμεις στρατιωτικά και πυρηνικά και δεν θα μπορούσε μία από αυτές τις χώρες (ούτε καμία άλλη) να κάνει μία ανθρωπιστική επέμβαση εις βάρος της άλλης, διότι στην περίπτωση αυτή τα αποτελέσματα για τον πλανήτη μας και την ανθρωπότητα θα ήταν καταστροφικά. Έτσι βλέπουμε ότι υπάρχει ένα όριο στην άσκηση του δικαιώματος στην ανθρωπιστική επέμβαση και ότι δεν πρέπει να ασκείται σε κάθε περίπτωση, έστω και αν είναι πλήρης οι προϋποθέσεις που θέτει ο Ο.Η.Ε. στο καταστατικό του. Ειδεμή, αυτό θα οδηγούσε πόλεμο όλων εναντίον όλων, με όλες τις δυσάρεστες και τραγικές συνέπειες που θα είχε αυτό για την ανθρωπότητα.
Χάρη όμως αυτής της ισορροπίας μεταξύ των κρατών-πυρηνικών δυνάμεων, μπορούν οι Αμερικάνοι να εισβάλλουν όποτε θέλουν σε όποια χώρα θέλουν, να βομβαρδίζουν όποια χώρα θέλουν, να κάνουν πραξικοπήματα εναντίον δημοκρατικών δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων μόνο και μόνο για να εξασφαλίσουν τα συμφέροντα τους (ή μεγάλων αμερικάνικών εταιριών). Με τη σειρά τους οι Ρώσοι μπορούν να κάνουν ότι εγκλήματα θέλουν εις βάρος των Τσετσένων και οι οποιασδήποτε άλλης φυλής του Καυκάσου, οι Σοβιετικοί παλαιότερα να εισβάλλουν στο Αφγανιστάν, στην Τσεχοσλοβακία ή στην Ουγγαρία και τέλος οι Κινέζοι να παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα «ελεύθερα», αλλά και να κατακτούν δίχως λόγω και αιτία το Θιβέτ και να το κατέχουν παράνομα τα τελευταία 50 πενήντα χρόνια. Αλλά και άλλες χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, ταυτόχρονα με την ίδρυση του Ο.Η.Ε. κατείχαν σαν αποικίες το σύνολο περίπου των αφρικανικών χωρών (και αρκετές ασιατικές) και παρόλα αυτά διαλαλούσαν και υποστήριζαν όλα αυτά που λέει ο Ο.Η.Ε.
Όλα αυτά συμβαίνουν στο πλαίσιο της ισορροπίας δυνάμεων που υπάρχει στον κόσμο. Εμπειρικά, όπως έχουμε δει τα τελευταία πενήντα χρόνια, όλες οι παραπάνω αδικίες που συνέβησαν και συμβαίνουν ακόμα σε διάφορους λαούς, δεν μπορούν να αλλάξουν με τη βοήθεια των ανθρωπιστικών επεμβάσεων του Ο.Η.Ε., αλλά μόνο από τον ίδιο το λαό που υφίσταται όλες αυτές τις αδικίες εις βάρος του από τις διάφορες υπερδυνάμεις.
Αρνητικές συνέπειες στην εφαρμογή των ανθρωπιστικών επεμβάσεων.
Όπως είναι λογικό σε μία ανθρωπιστική επέμβαση, εκτός από τα θετικά αποτελέσματα που μπορεί να έχει, τα οποία μπορεί να είναι η επίτευξη ειρήνης ή η απελευθέρωση από έναν δυνάστη δικτάτορα, έχει και τα αρνητικά της φυσικά. Το τίμημα της ελευθερίας μπορεί να είναι βαρύτατο σε ανθρώπινες ζωές μεταξύ αμάχων αλλά και των στρατιωτών που μετέχουν στην ανθρωπιστική επέμβαση. Ειδικότερα των στρατιωτών που μπορεί να βρεθήκαν εκεί παρά τη θέληση τους. Βέβαια ο άμαχος πληθυσμός προστατεύεται από τη συνθήκη της Γενεύης, όμως όλοι γνωρίζουμε ότι σφαγές αμάχων πληθυσμών συμβαίνουν και κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί την εφαρμογή της συνθήκης της Γενεύης.
Ακόμη, σε μία ανθρωπιστική επέμβαση, ο πληθυσμός πλήττεται και από την καταστροφή της προσωπικής περιουσίας του κάθε πολίτη, καθώς μπορεί να καταστραφεί το σπίτι του ή κάποιο περιουσιακό στοιχείο του που μπορεί να είναι επικερδές σ’ αυτόν και μετέπειτα να έχει βιοποριστικό πρόβλημα.
Εκτός από την καταστροφή των περιουσιών του πληθυσμού υπάρχει και το κόστος από τις καταστροφές των υποδομών ενός κράτους που μπορεί να προκύψουν από τυχόν βομβαρδισμούς διαφόρων υποδομών, όπως δρόμων, αεροδρομίων, σχολείων, τηλεπικοινωνιών κτλ. Το κόστος από την δημόσια καταστροφή θα κάνει πιο δυσχερή την ανοικοδόμηση της χώρας αφού ελευθερωθεί και δυσκολότερη την ούτως ή άλλως δύσκολη ζωή των κατοίκων.
Ακόμη, ανυπολόγιστες πιθανόν να είναι οι οικολογικές καταστροφές ύστερα από μία ανθρωπιστική επέμβαση στη χλωρίδα και την πανίδα μιας χώρας, κάτι που μεταπολεμικά θα είναι επίσης κάτι πολύ επιβλαβές για την ίδια τη χώρα που δέχεται μία ανθρωπιστική επέμβαση, εάν ελευθερωθεί.
Επίσης, μία ακόμη σημαντική καταστροφή που μπορεί να έχει μια χώρα και ένας πολιτισμός, είναι η καταστροφή που κατά πάσα πιθανότητα μπορεί να επέλθει στα μνημεία μιας χώρας από τυχόν βομβαρδισμούς ή λεηλασίες και κλοπές ιστορικών μνημείων από μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους μιας χώρας. Η καταστροφή ιστορικών μνημείων είναι καταστροφή της ίδιας της ιστορίας της χώρας αλλά και του παγκόσμιου πολιτισμού γενικότερα. Νωπές είναι ακόμα οι μνήμες μας από την καταστροφή διαφόρων αρχαιολογικών μνημείων που προξενήθηκαν από τους βομβαρδισμούς στο Αφγανιστάν (αλλά και το καθεστώς τον Ταλιμπάν), όπως και από τις καταστροφές στην εισβολή των Αμερικανών και των συμμάχων τους στο Ιράκ (ειδικά οι κλοπές από τα αρχαιολογικά μουσεία του Ιράκ), όπως και οι καταστροφές που έγιναν από τον βομβαρδισμό της Πρώην Γιουγκοσλαβίας το 1999, με την καταστροφή μεγάλου αριθμού Ορθόδοξων μοναστηριών στην περιοχή του Κοσσυφοπεδίου.
Επιπροσθέτως, μετά την απελευθέρωση μιας χώρας ή την αλλαγή καθεστώτος ύστερα από μια ανθρωπιστική επέμβαση, είναι πολύ πιθανόν να επικρατήσει χάος και αναρχία στην περιοχή αυτή, ή και ακόμη χειρότερα κάποιος εμφύλιος πόλεμος, με αποτέλεσμα η κατάσταση να είναι χειρότερη από την προηγούμενη. Πρόσφατα παραδείγματα, όπως αυτά στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, επιβεβαιώνουν το επιχείρημα αυτό.
Τέλος, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε και το τεράστιο ψυχικό κόστος που μπορεί να υπάρξει στο πληθυσμό ενός κράτους από μία ανθρωπιστική επέμβαση, λόγω όλων των καταστροφών που θα σημειωθούν, αλλά και λόγω όσων θα σκοτωθούν κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Διάφορες ανθρωπιστικές επεμβάσεις των τελευταίων χρόνων.
Μία από τις πολλές ανθρωπιστικές επεμβάσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια είναι αυτή που έγινε από το 2003 και έπειτα στο Ιράκ, στο καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν από τους Αμερικανούς και τους συμμάχους τους. Ασχέτως τον λόγων και των κατηγοριών που επικαλέστηκαν οι Αμερικάνοι ( όπλα μαζικής καταστροφής, πιθανή σύνδεση του Ιρακινού καθεστώτος με την Αλ Κάιντα και την διεθνή τρομοκρατία), που αποδείχθηκαν τελικώς ψευδής, η επέμβαση ως ανθρωπιστική μπορεί εν μέρει να θεωρηθεί ότι είναι σωστή, καθώς όλα όσα έκανε το ιρακινό καθεστώς έχρηζαν ανθρωπιστικής επέμβασης (καθώς ήταν εγκλήματα πολέμου που τελικά πρόσφατα οδήγησαν τον Σαντάμ στην αγχόνη), πλην όμως όλα αυτά έγιναν σε μεγάλο βαθμό τη δεκαετία του ’80. Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί δεν έγινε η ανθρωπιστική επέμβαση όταν διεπράχθησαν τα συγκεκριμένα εγκλήματα την εποχή εκείνη; Η απάντηση είναι φυσικά ότι την εποχή εκείνη ο Σαντάμ ήταν σύμμαχος των Αμερικάνων, μιας και εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Η.Π.Α. εναντίον του Ιράν. Αργότερα, λόγω του πετρελαίου ο πρώην σύμμαχος έγινε εχθρός. Όσον αφορά τον πρώτο πόλεμο του κόλπου, όπως είπαμε και παραπάνω αυτός διεξήχθη με την άδεια του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε.
Στην περίπτωση του πολέμου εναντίον των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν το 2001, ύστερα από την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου από την Αλ Κάιντα και τον Οσάμα Μπιν Λάντεν, οι Η.Π.Α. είχαν μια πιο ξεκάθαρη αιτία ώστε να επιτεθούν στο Αφγανιστάν, καθώς δέχθηκαν επίθεση στο έδαφος τους, όμως πάλι βλέπουμε ότι ο πρώην σύμμαχος τους Λάντεν, πλέον είναι εχθρός καθώς πλέον δεν έχουν κοινά συμφέροντα.
Όσον αφορά την επέμβαση που έγινε στο Κοσσυφοπέδιο το 1999, η μεν αλβανική μειονότητα της περιοχής (που αποτελεί την συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του Κοσσυφοπεδίου) καταπιέζονταν από το καθεστώς του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, αλλά δεν έγιναν μαζικές σφαγές ή εγκλήματα πολέμου, έτσι ώστε να δικαιολογούνται οι βομβαρδισμοί και οι επεμβάσεις στην περιοχή, που είχαν σαν αποτέλεσμα να αποσχιστεί ουσιαστικά το Κοσσυφοπέδιο από την Πρώην Γιουγκοσλαβία και να γίνει ένα προτεκτοράτο του Ν.Α.Τ.Ο.
Στην περίπτωση της επέμβασης στη Βοσνία την περίοδο του Γιουγκοσλαβικού εμφύλιου πολέμου, με τα γεγονότα που συνέβαιναν στην περιοχή ήταν επιτακτική ανάγκη να γίνει ανθρωπιστική επέμβαση στην περιοχή, καθώς συνέβαιναν πολλά εγκλήματα πολέμου και πολλές μαζικές σφαγές αμάχων, από όλες τις πλευρές και ήταν απολύτως σωστό το γεγονός ότι έπρεπε να γίνει η ανθρωπιστική επέμβαση. Το λάθος που έγινε και σ’ αυτή την επέμβαση ήταν το γεγονός ότι η επέμβαση έγινε στο πλευρό των κροατικών δυνάμεων, σε βάρος των σερβικών δυνάμεων (με τους Βόσνιους να σφάζονται από όλες τις πλευρές), ενώ οι ίδιοι οι Κροάτες διέπραξαν και οι ίδιοι εγκλήματα πολέμου εις βάρος των Σέρβων της Βοσνίας και εναντίον των μουσουλμάνων της Βοσνίας. Και σε αυτή την περίπτωση βλέπουμε ότι η ανθρωπιστική επέμβαση εκτός από μεροληπτική ήταν και πάλι προβληματική.
Επίλογος
Κλείνοντας αυτή την εργασία, βγάζουμε τα συμπεράσματα ότι οι ανθρωπιστικές επεμβάσεις είναι θετικές για την ανθρωπότητα και την παγκόσμια ειρήνη, όταν πραγματοποιούνται σωστά, με την αιγίδα του Ο.Η.Ε., (δηλαδή σπάνια έως ποτέ) και ότι σε αντίθετες περιπτώσεις οι επεμβάσεις αυτές, αν και είναι αναγκαίο να γίνουν, εξυπηρετούν συγκεκριμένα γεωστρατηγικά και πολιτικοοικονομικά συμφέροντα (συνήθως των Αμερικάνων) με αποτέλεσμα να μην θεωρούνται δίκαιες ηθικά και νομικά από ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου. Ίσως αυτές οι επεμβάσεις θα έπρεπε να γίνονται από τον Ο.Η.Ε. Τότε ίσως να ήταν και ποιο αποτελεσματικές (και ποιο δίκαιες).
Βιβλιογραφία
Michael Walzer, Πέρα από την ανθρωπιστική επέμβαση: Τα δικαιώματα του ανθρώπου στην παγκόσμια κοινωνία, Ισοπολιτεία, τόμος 7, Απρίλης-Οκτώβρης 2003, εκδόσεις Αντ. Σακούλλα
Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Ο δίκαιος πόλεμος στο Ιράκ. Τα επιχειρήματα ex post facto, Ισοπολιτεία, τόμος 7, Απρίλης-Οκτώβρης 2003, εκδόσεις Αντ. Σακούλλα
Veronique Zanetti, Global Justice: Is interventionism desirable?, Metaphilosophy LLC and Blackwell Publishers Ltd., 2001