H Φιλοσοφία του Παράκελσου

H Φιλοσοφία του Παράκελσου

Η χημική φιλοσοφία

Όταν αναφερόμαστε στη Φιλοσοφία του Παράκελσου εννοούμε τη χημική και τη φυσική φιλοσοφία του. Ακόμη θα πρέπει να επισημάνουμε ότι όταν λέμε για τη

φιλοσοφία του εννοούμε και τη φιλοσοφία των οπαδών του γενικότερα, καθώς λόγω της καθυστερημένης έκδοσης των κειμένων του η φιλοσοφία του έγινε

περισσότερο γνωστή από τους οπαδούς του μετά το θάνατο του.

Αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά για τον Παράκελσο αφού μελετήσουμε τη χημική φιλοσοφία του είναι ότι είναι δύσκολο να διαβάσει κανείς τον Παράκελσο και να μην καταλήξει στο συμπέρασμα ότι χρησιμοποιούσε τα χημικά φαινόμενα κυρίως για να αποσαφηνίσει μια φιλοσοφία που ασχολούνταν βασικά με θρησκευτικά ζητήματα.¹

Πρώτα απ’ όλα η φιλοσοφία των Παρακελσιανών ερχόταν σε σύγκρουση με τους Αριστοτελικούς και τους οπαδούς του Γαληνού σε φιλοσοφικά και ιατρικά θέματα. Κατ’ αυτούς ο Αριστοτέλης ήταν ένας ειδωλολάτρης συγγραφέας, του οποίου η φιλοσοφία και το σύστημα περί φύσης ήταν ασύμβατα προς το Χριστιανισμό.²

Ακόμη για τον Γαληνό υποστήριζαν ότι είχε ενστερνιστεί πλήρως το έργο του Αριστοτέλη και από τη σύζευξη αυτή είχε επέλθει η βάση της ιατρικής εκπαίδευσης στην Ευρώπη. Επιπροσθέτως οι Παρακελσιανοί υποστήριζαν ότι τα πανεπιστήμια ήταν αναπόδραστα, ετοιμοθάνατα και αντιπαραγωγικά, εξαιτίας της προσκόλλησής τους στην αρχαιότητα.³

Έτσι αυτοί ήλπιζαν να αντικαταστήσουν όλα αυτά με μια χριστιανική νεοπλατωνική φιλοσοφία που θα κάλυπτε όλα τα φυσικά φαινόμενα. Θεωρούσαν ότι ένας γιατρός θα πρέπει να ανακαλύψει την αλήθεια σε δύο βιβλία: το βιβλίο της Θείας αποκάλυψης – τις Γραφές – και το βιβλίο της Θείας Δημιουργίας – τη φύση. Έτσι ασχολούνταν με τη μελέτη και την εξήγηση της Βίβλου αλλά και με παρατηρήσεις και με πειράματα της φύσης. Ένας από του Παρακελσιανούς που υποστήριζαν αυτά ήταν ο ιατρός Peter Severinus.

Επίσης οι Παρακελσιανοί είχαν μία δυσπιστία όσων αφορά τη χρήση των μαθηματικών για τη μελέτη της φύσης. Ακόμη αντιδρούσαν στη μαθηματική αφαίρεση κατά τη μελέτη των φυσικών φαινομένων – ειδικά στη μελέτη της χωρικής κίνησης. Για θρησκευτικούς λόγους εξαγριώνονταν με τα Φυσικά του Αριστοτέλη. Εκεί – μέσα από τη μελέτη της κίνησης – υποστηριζόταν ότι ο δημιουργός Θεός έπρεπε να είναι ακίνητος. Οι Παρακελσιανοί δεν μπορούσαν να ανεχθούν έναν τέτοιο περιορισμό στον παντοδύναμο Θεό και θεωρούσαν τα κείμενα ιερόσυλα.

Συγχρόνως θεωρούσαν ότι η χημική φιλοσοφία θα ήταν μια νέα επιστήμη βασισμένη στην παρατήρηση και τη θρησκεία.

Συνάμα ο Παράκελσος και οι οπαδοί του ασχολήθηκαν και με τη Δημιουργία την οποία θεωρούσαν ένα χημικό ξετύλιγμα της φύσης. Ο Gerhard Dorn έδωσε μια λεπτομερή περιγραφή των δύο πρώτων κεφαλαίων της Γενέσεως στη βάση της νέας θρησκείας της φύσης, βασισμένης στη χημεία, και ο Τόμας Τύμε έλεγε ότι η Δημιουργία δεν ήταν τίποτε άλλο από μια «Αλχημική Εκχύλιση, Διαχώριση, Εξάχνωση και Χώνευση».

Σύμφωνα με την Γένεση με βάση τη χημεία τα στοιχεία αποτελούν τους πρώτους καρπούς της Δημιουργίας, δηλαδή οι τρεις αρχές ( το άλας, το θειάφι και ο υδράργυρος ). Ωστόσο αυτά αποτελούν μια παραλλαγή προγενέστερης θεωρίας μετάλλων ( θειάφι – υδράργυρος ) και άλλων θεμελιωδών τριάδων. Τα αριστοτελικά στοιχεία (γη, νερό, αέρας και φωτιά) αποτελούσαν τη βάση του αποδεκτού κοσμολογικού συστήματος, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι αλχημιστές για να εξετάσουν τη σύσταση της ύλης, οι γιατροί για την ερμηνεία των ασθενειών και οι φυσικοί ως βάση για την ορθή κατανόηση της φυσικής κίνησης. Συνεπώς, ένα νέο σύστημα στοιχείων ενείχε τον κίνδυνο να προκαλέσει την αμφισβήτηση ολόκληρου του πλαισίου της αρχαίας ιατρικής και φυσικής φιλοσοφίας.¹

Παρ’ όλα αυτά οι τρεις αρχές είχαν μικρή αξία για την ανάπτυξη της σύγχρονης αναλυτικής χημείας και ήταν και μια επίθεση ενάντια στη σχολαστική φιλοσοφία. Έτσι για τους θεωρητικούς της χημείας, οι τρεις αρχές αναπαριστούσαν φιλοσοφικές ουσίες, ενώ για έναν φαρμακοποιό οι τρεις αρχές ήταν απλά τα συστατικά των αποστάξεων του. Βέβαια οι τρεις αρχές αντιστοιχούσαν για τον Παράκελσο στο σώμα, στην ψυχή και στο πνεύμα, στα τρία μεταφυσικά στοιχεία όλων των υπαρχόντων σωμάτων. Οι ιατροχημικοί πάντως έτειναν λιγότερο προς τις μεταφυσικές εικασίες αν και δεν άλλαξαν ποτέ εντελώς τον χαρακτήρα των τριών αρχών.

Όπως προανέφερα οι Παρακελσιανοί ασχολήθηκαν με τη Δημιουργία και παράλληλα με τη γη μέσω της χημείας προσπάθησαν να ερμηνεύσουν διάφορα φυσικά φαινόμενα. Πράγματι θεωρούσαν τη γη ένα τεράστιο χημικό εργαστήριο και προσπάθησαν να εξηγήσουν έτσι τα ηφαίστεια, διάφορα μετεωρολογικά φαινόμενα όπως τους κεραυνούς και τις αστραπές και τις ορεινές πηγές. Όλα αυτά με βάση τις τρεις αρχές.

Η θεωρία μικρόκοσμου-μακρόκοσμου και η αστρονομία

Η χημική φιλοσοφία του Παράκελσου άσκησε πολύ μεγάλη έλξη στους γιατρούς, τέτοια ώστε ο ίδιος ο Παράκελσος θεωρούσε ότι ο Θεός ήταν αυτός που είχε κάνει γιατρό και όχι κάτι άλλο τυχαίο. Έτσι, με τη σειρά τους οι οπαδοί του Παράκελσου θεωρούσαν την ιατρική την κορυφαία των επιστημών, λόγω της θείας προέλευσης της.

Μέρος της φιλοσοφίας του Παράκελσου είναι η πίστη του στη θεωρία του μακρόκοσμου-μικρόκοσμου. Δηλαδή ο Παράκελσος πίστευε ότι ο άνθρωπος είναι μια μικρογραφία του μεγάλου κόσμου γύρω του, και μέσα αναπαρίστανται όλα τα μέρη του σύμπαντος. Σε κάθε περίπτωση, η αναζήτηση αναλογιών ανάμεσα στον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο, απέδιδε καρπούς, ενώ για να εξηγηθεί η παγκόσμια αλληλεπίδραση χρησιμοποιήθηκε η θεωρία της συμπάθειας και της αντιπάθειας.

Επίσης ο Παράκελσος ασχολήθηκε και με την αστρονομία όχι όμως με την έννοια που την έχουμε συνηθίσει. Ο Παράκελσος πίστευε ότι η μικροκοσμική κατάσταση του ανθρώπου επέτρεπε τη μελέτη του σύμπαντος. Συγκεκριμένα αποκαλεί τη μελέτη της φύσης και της ιατρικής ‘αστρονομία’, και υποστήριζε ότι ο κάθε φυσικός μπορεί να είναι αστρονόμος. Ο Παράκελσος τα ονόμαζε άστρα δηλώνοντας όχι τόσο τα ίδια τα άστρα και την επιρροή τους στα γήινα αντικείμενα ( που είναι πολύ σημαντική στην παραδοσιακή αστρολογία ) όσο η απαραίτητη δύναμη και λειτουργία των ατομικών αντικειμένων και οι ανταποκρίσεις τους εντός όλων των βασιλείων της φύσης συμπεριλαμβανομένων των αστεριών.

1 Η συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης, Richard S. Westfall, σελ. 93

2 Άνθρωπος και φύση στην Αναγέννηση, Allen G. Debus, σελ. 33

3 Άνθρωπος και φύση στην Αναγέννηση, Allen G. Debus, σελ. 34

1 Άνθρωπος και φύση στην Αναγέννηση, Allen G. Debus, σελ. 38